Anakartin üzerindeki veri akisi islemcinin denetlemesi altinda bus adi verilen elektronik yollar üzerinden yapilir. Bus’lar anakartin sinir sistemidir. Bu sinir sistemi anakartin üzerindeki tel yollardir. Islemciyi tüm diger parçalara baglar. Iki tür bus vardir. Bunlardan ilki System Bus adi verilen islemci ve ram arasindaki veri aktarimi digeri de islemci ve çevre parçalari birlestiren I/O Bus’dir. Çevre kartlarin iletisimini de saglayan I/O bus’da islemciye ulasmak için System Bus’i kullanir. Anakart üzerinde yer alan Bridge yani köprü çipsetler I/O bus’i System bus’a baglar.
Sistem Bus
Sistem Bus islemci ve ram’i ve arada olabilecek L2 önbellegi birbirine baglar. Diger I/O bus’da bu yol üzerinden islemciye giris/çikis yapar. System Bus kullanilan islemciye göre farklilik gösterir. Islemcinin tipi system bus’un genisligini ve hizini belirler. Ne kadar hizli System bus kullanilirsa sistemin hizi ve diger parçalarla haberlesmesi de o derecede artar. Eski bilgisayarlarda kullanilan 486 islemciler 25 MHz bus hizina sahipken, Pentium islemciler bu hiz barajini 66 MHz’ye yükselttiler. Pentium II islemciler ve diger yeni gelistirilen islemciler de bu hizi 100 MHz hizina kadar yükselttiler. Bu hizda çalisabilmek için 100 MHz destekli PC100 SDram kullanilmasi gerekiyo
I/O Bus
Ingilizce’de I/O, Input/Output’un kisaltilmis hali olarak kullanilir ve giris/çikis diye Türkçe’lestirilebilir. Bilgisayarin dis dünyayla ve kullanicisiyla iletisimini saglayan tüm giris/çikislar bu yolla yapilir. Klavye, fare, ses karti, ekran karti, modem, monitör, disk sürücüler bu yolla anakarta baglanirlar. Günümüz bilgisayarlarinda dört farkli I/O bus çesidi yer alir. Bunlar ISA, PCI, USB ve AGP ‘dir.
ISA bus en eskisi ve en yavasidir. 16 bitlik iletisim kullanan kartlar tarafindan kullanilir. Bu kartlar ethernet kartlari, ses kartlari ve modemlerdir( PCI olan ses karti,ethernet ve modemler de vardir). Eskiden kullanilan 386 ve 486 islemcili anakartlarda da yer alir.
PCI bus, daha hizli olan güçlü bir veri aktarim yoludur. 64 bit veri aktarimi yapar. Ekran kartlari, ses kartlari, modemler, ethernet kartlari, SCSI kontrol kartlari ve baska bir çok kart bu yolu kullanir.
USB bus Universal Serial Bus’in kisaltilmis halidir. En yeni veri aktarim yoludur. Günümüzde bu bus yolunu kullanan kart ve parçalar yeni yeni yayginlasmaktadir. Web kameralari, Infra Red portlar ve yeni üretilen bazi ekipmanlar bu yolla baglanirlar. AGP, Accelerated Graphics Port’un kisaltilmis halidir. Sadece yeni gelistirilen ekran kartlarini sisteme baglamak için kullanilir. Günümüzdeki yaygin bilgisayarlar 66 MHz bus hizinda çalisirlar. Bu yüksek hiz anakart üzerinde bir çesit elektronik gürültüye ve bazi problemlere yol açar. Genisleme kartlarina ulasimda bu hiz yüksek ve hizlidir. En yeni ve en hizli genisleme kartlari 40 MHz hizinda çalisabilir. Bu yüzden anakartin üzerindeki System bus hizi çevre kartlarla problemsiz iletisim için yeniden düzenlenmek zorundadir.
I/O bus yollari fiziksel olarak elektronik devre üzerinde yer alan çizgiler araciligiyla iletisim kurar. Data track adi verilen çizgiler bir seferde bir bit iletirler. Address Track’leri verinin nereye gönderilecegini belirler. Diger çizgi yani track’ler de senkronizasyon,i voltaj ve denetleme sinyallerini gönderip alirlar. Bus yollari araciligiyla veri gönderimi yapilirken adres belirtilmesi gerekir. Veri akisinda önce adres çizgilerinden adres daha sonra da data çizgilerinden veri gönderilir. Bus hizini ve genisligini data çizgilerinin sayisi belirler. Isa bus da 16 adet data çizgisi vardir. Günümüz PC’leri birim zamanda 32 bit gönderimi yapmak üzere tasarlanmislardir. Isa bus birim zamanda 16 bit gönderebildigi için anakartin beklemesi gereken bir süre olusmaktadir. Anakart 32 bitlik bilgiyi Isa bus’dan iki seferde alabilmektedir. Bu arada geçen sürede Isa bus Wait State durumunu anakarta bildirir. Bu islemciye “Bekle biraz kalanini birazdan göndericem” demektir. Yavas bir Isa kart sistemin tüm hizini bu yolla oldukça düsürebilir.
ISA
1984 yilinda gelistirilmis bir bus veri yoludur. ISA Industry Standard Architecture’in kisaltilmis halidir. Isa aslinda IBM’in XT veriyolunun gelistirilmis bir halidir. XT veriyolu 8 bitlik iletisim kabul eden en eski veri yollarindan biridir. Isa 16 bit genisliginde en fazla 8 MHz hizinda çalisabilmektedir. Teorik olarak 8 Megabit saniyede transfer yapabilmektedir. Pratikteyse en fazla 1 yada 2 Megabit hizinda çalisabilmektedir. Isa slotlar hizli iletisime ihtiyaç duymayan seri, paralel portlar ve yaygin olarak kullanilan Sound Blaster uyumlu ses kartlari için kullanilmaktalar.
MCA
1987 yilinda Micro Channel Architecture adiyla piyasaya sürüldü. IBM tarafindan lisansi alindigi için IBM disindaki bilgisayarlarda kullanilamadi. Bu yüzden de çok fazla yayginlasamadi. 32 bit genisliginde veri aktarimina imkan sagliyordu. 40 MBps hizinda çalisabiliyordu. Saat frekansi olarak da 10.33 MHz hizina ulasiyordu. Bu bus yolunu kullanan çok fazla kart gelistirilmedi. Zamanina göre ilerici bir gelisme olmasina ragmen yayginlasmadi.
EISA
1988-89 arasinda gelistirildi. Bu veriyolu için ortaklik kuran 9 farkli firma (AST, Compaq, Epson, Hewlett-Packard, NEC, Olivetti, Tandy, Wyse ve Zenith) tarafindan gelistirildi. Amaci IBM’in MCA’sina cevap vermekti. EISA 32 bit genisliginde 8 MHz hizinda çalisabilen bir bus veri yoluydu. MCA gibi çok fazla yayginlasamadi. EISA kartlar Isa’yla uyumlu olduklarindan dolayi Isa kartlar EISA slotlara yerlestirilebiliyordu. EISA slotlar halen sunucu tipi bilgisayarlarda kullaniliyor.
Vesa Local Bus
Kisaca VLB olarak da adlandiriliyor. Basit ve ucuz bir bus veri yoluydu.486 anakartlarda yayginca kullanildilar. 33 MHz hizinda çalisabiliyordu. Vesa yaklasik 120 farkli üretici tarafindan gelistirildi. Çogunlukla ekran kartlari için kullanildi. Bazi kartlarla uyum sorunlari yasadigindan çok fazla ragbet görmedi.
PCI
PCI 1990’larda Intel tarafindan gelistirilen en yaygin ve oturmus veri yoludur. Peripheral Component Interconnect’in kisaltilmis halidir. Aslinda 32 bit genisliginde olmasina ragmen 64 bit gibide çalisabilir. 33 MHz hizinda çalisabilecek sekilde üretilmistir. Her çesit islemciyle çalisabilecek sekilde tasarlandigindan 486, Pentium, Pentium II ve diger islemcilerle beraber çalisabilmektedir. Tamponlu çalisacak sekilde üretilmislerdir. Islemcinin verdigi görevleri tamponda bekleterek önceki isleri bitirir. Isi bittiginde tampondan yeni görevler alarak çalismasina devam eder. Ayni sekilde islemciye aktaracagi bilgileri tampona koyar ve islemci sirasi geldiginde bu bilgileri tampondan alarak isleme devam eder. Tüm PCI kartlar Plug’n Play yani tak ve çalistir özelligine sahiptir. PCI kartlar kendi kendilerini konfigüre ederek sisteme kendilerini tanitirlar. Güncel anakartlarin çogunda yer alan IDE denetçileri de PCI bus veri yolunu kullanirlar. Bir sistemde normalde 3 yada 4 PCI slot bulunur. PCI bus halen gelistirilmeye devam edilmektedir. Içlerinde Intel, IBM ve Apple’nin bulundugu bir grup bu veriyolunu her gün daha ilerletmekteler. AGP adi verilen veri yolu da aslinda 66 MHz PCI bus’dan farkli bir sey degildir. Sadece ekran kartlariyla kullanim için gelistirilmistir.
Kaynak:
belgesi-195
