Lipidler

 

 

 

Lipidlerin Tanımı

 

 

Bloor’a göre lipidler, yüksek yağ asitlerini, bunların oluşturduğu doğal bileşikleri ve bunlarla kimyasal olarak bağlanan maddeleri kapsayan doğal bir madde grubudur. Suda çözünmezler. Ancak eter, benzen, kloroform gibi organik çözücülerde çözünürler.Yağ asitlerinin esteridirler veya esterleşebilirler. Canlı organizmalar tarafından kullanılabilirler.

 

 

Lipidlerin Önemi

 

 

Lipidler önemli depo yakıt maddeleridir. Isısal enerji değeri 9 kCal/g’dır. Karbonhidratlar için bu değer 4.5 kCal/g’dır. Deri altında ve bazı organların çevresinde bulunan yağlar ısı yalıtıcısıdır. Ayrıca çarpmalara karşı koruyucu destek görevleri de vardır. Sinir dokudaki lipid miktarı özellikle fazladır. Nonpolar lipidler elektriksel yalıtıcılar olarak miyelinli sinirler boyunca depolarizasyon dalgalarının hızla yayılmasına olanak sağlarlar. Hücre ve sitoplazmik organellerin membranlarının % 50’si lipidlerden oluşmaktadır. Bazı vitaminler ve hormonlar’ın biyosentezinde lipidler prekürsör olarak gereklidir. Bazı enzimleri aktive ederler. Ayrıca yağda eriyen vitaminlerin hedef doku ve organlara taşınması için lipidler gereklidir. Mitekondrionda elektron taşıma işlevine yardımcı olurlar. Bütün hücrelerde iletişim, tanıma (tür özgüllüğü) ve bağışıklık (doku immunitesi) olaylarında lipidlerin de önemli rolleri vardır.

 

 

Yağ Asitleri

 

 

Yağ asitleri genel olarak çift karbon sayılı, cis konfigürasyonda, dallanmamış ve düz dincirli (asiklik) monokarboksilik asitlerdir. Az olmakla birlikte doğada trans konfigürasyonda (elaidik asit), tek karbon sayılı (propiyonik asit, valerik asit gibi) ve dallanmış yağ asitleri (tüberkülostearik asit veya laktobasillik asit metil grubu ile dallanma gösteren doymuş yağ asitleridir) ile siklik yağ asitleri (hidnokarpik asit ve şolmugrik asit) yağ asitleri de bulunmaktadır. Yağ asitleri, hidrokarbon zincirdeki bağlara göre doymuş veya doymamış yağ asitleri olmak üzere iki grupta incelenebilir. Doymamış bağların sayısı bir veya daha fazla olabilir ve doymamış yağ asitleri doymuş hale getirilebilir. Doymamış yağ asitleri kolaylıkla okside olabilirler. Özellikle çift bağın sayısının artması oksidasyonu kolaylaştırmaktadır. Metaller, ısı, ışık vb. oksidasyonu hızlandırmaktadır.

 

Yağ asitlerindeki karbon sayısı 2-34 arasında değişmektedir. Yağ asidi molekülünde karbon sayısı 6 dan az ise “kısa”, 6-10 arasında ise “orta” ve 12 ila daha fazla ise “uzun zincirli” yağ asidi olarak tekrar bir alt gruplandırma oluşturulabilir. Yağ asitleri doğal sıvı ve katı yağlar içerisinde esterler halinde bulunurlar. Ancak plazmada transport şekli olan serbest yağ asidi olarak esterleşmemiş halde bulunmaktadır.

 

 

Hayvansal ve bitkisel yağlarda en çok bulunan başlıca doymuş ve doymamış yağ asitleri şunlardır.

 

Doymuş Yağ Asitleri

 

Asetik Asit

 C2H4O2

 CH3 COOH

 

Propiyonik Asit

 C3H6O2

 CH3 CH2 COOH

 

Bütirik Asit

 C4H8O2

 CH3 (CH2)2 COOH

 

Kaproik Asit

 C6H12O2

 CH3 (CH2)4 COOH

 

Kaprilik Asit

 C8H16O2

 CH3 (CH2)6 COOH

 

Kaprik Asit

 C10H20O2

 CH3 (CH2)8 COOH

 

Laurik Asit

 C12H24O2

 CH3 (CH2)10 COOH

 

Miristik Asit

 C14H28O2

 CH3 (CH2)12 COOH

 

Palmitik Asit

 C16H32O2

 CH3 (CH2)14 COOH

 

Stearik Asit

 C18H36O2

 CH3 (CH2)16 COOH

 

Araşidik Asit

 C20H40O2

 CH3 (CH2)18 COOH

 

Behenik Asit

 C22H44O2

 CH3 (CH2)20 COOH

 

Lignoserik Asit

 C24H48O2

 CH3 (CH2)22 COOH

 

Serotik Asit

 C26H52O2

 CH3 (CH2)24 COOH

 

Montanik Asit

 C28H56O2

 CH3 (CH2)26 COOH

 

 

Bunlardan en basit doymuş yağ asidi 2 karbona sahip asetik asittir. 2, 3 ve 4 karbonlu yağ asitleri olan asetik asit, propiyonik asit ve bütirik asit’e “uçucu yağ asitleri” denir ve bunların ruminant metabolizmasında önemleri büyüktür. Palmitik ve stearik asitler hayvansal lipidlerde en çok bulunan yağ asitleridir.

 

 

Doymamış Yağ Asitleri

 

 

 

Palmitoleik Asit

 C16H30O2

 CH3(CH2)5 CH = CH(CH2)7 COOH

 

Oleik Asit

 C18H34O2

 CH3(CH2)7 CH = CH(CH2)7 COOH

 

Linoleik Asit

 C18H32O2

 CH3(CH2)4 CH = CHCH2CH = CH(CH2)7 COOH

 

alfa -Linolenik Asit

 C18H30O2

 CH3CH2CH = CHCH2CH = CHCH2CH = CH(CH2)7 COOH

 

Araşidonik Asit

 C20H32O2

 CH3(CH2)4CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)3COOH

 

 

 

Oleik asit doğada en yaygın bulunan yağ asididir. Bilinen tüm doğal yağların ve fosfolipidlerin hepsinde oleik asit saptanmıştır. Hayvansal lipdlerde en çok bulunan doymamış yağ asitleri palmitoleik, oleik, linoleik ve arahidonik asitlerdir

 

 

Esansiyel Yağ Asitleri

 

 

Hayvansal organizmada ancak bir tek çift bağlı yağ asitleri sentezlenebilmektedir. Birden fazla doymamış bağa sahip olan linoleik, alfa -linolenik ve arahidonik asitler hayvansal organizmada sentez edilemez ve mutlaka dışarıdan alınması gereklidir. İşte organizmada sentezlenemyen ve besinlerle/rasyonla birlikte alınması gerekli olan linoleik, linolenik ve araşidonik asitlere, esansiyel yağ asitleri denir. Bu yağ asitlerinin organizmaya yeterli miktarlarda alınamaması sonucunda büyüme durur, dermatitis oluşur. Böbreklerde harabiyet ve hematüri (kan işeme) görülür. Esansiyel yağ asitleri verilirse bu belirtiler kaybolur.

 

 

Linoleik asit mısır yağı, yer fıstığı, pamuk yağı ve soya fasülyesi yağı gibi tohum yağlarında, linolenik asit ise bunların dışında keten tohumu yağında bulunmaktadır. Arahidonik asit ise aynı kaynaklarda, ancak yer fıstığı yağında daha fazla miktarda bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda bilinen değişik ticari yağların doymuş ve doymmış yağ yüzdeleri verilmiştir.

 

 

 

 

 

Yağ

 Doymuş Y.A %

 Doymamış Tek Çift Bağ Taşıyan Y.A. %

 Doymamış Çok Çift Bağ Taşıyan Y.A. %

 

Kuyruk Yağı

 57

 38

 5

 

Tereyağ

 66

 30

 4

 

Zeytinyağı

 14

 77

 9

 

Mısırözü Yağı

 16

 32

 52

 

Soya Yağı

 16

 22

 62

 

Ayçiçek Yağı

 13

 21

 66

 

Palmiye Yağı

 50

 39

 11

 

Balıkyağı

 29

 48

 23

 

 

 

 

belgesi-395