Cizgi
Sanatin cizgi ile basladigi bir gercektir. Bu nedenle sanat egitiminde cizgi cok onemli ve temeldir. Goz nesneyi gorurken el cizgiyi gerceklestirir. Onceleri yani cocuklukta hayal dunyasi, cizgi yoluyla disari vurulurken buyume surecinde dis dunya gercekligi de egitim baglaminda, cizgi ile ortaya konur. Nesneyi gorme bicimi, zaman icinde gorme aliskanligi gelistikce temel elemanlara indirgenmeye baslar. Ornegin iki figurun gozleri arasindaki bakisin cizgi olusturmasi gibi. Cunku cizgi, gozu kalinlik uzerinde degil, izlemis oldugu yol uzerinde gezdirir.
Cizgiyi tanimlayacak olursak; bir noktanin verilen dogrultudaki uzantisi cizgidir. Genislik ve uzunlugu ne olursa olsun, eger bicimi bir cizgi etkisi yaratiyorsa, ona cizgi diyebiliriz. Cizgi, noktanin araliksiz hareketinden dogan kavramdir. Mesafenin derinlik ve genisligine gitmeden, uzunluk yonunde giden noktalar butunlugudur. Bir sinir belirleyici olarak ta degerlendirilir.
Dogaya bakildiginda cesitli cizgisel yapiyla karsilasiriz. Insan elinden cikan malzemeler de cizgisel etki birakabilir. Onemli olan bu zengin verilerden yararlanmaktir.
Temel sanat egitiminde, cizginin farkli yapisi, birbirleriyle ilintisi, farkli gereclerle farkli yorumlari soz konusudur. Cizginin sekilleri ve birbiriyle olan ilintisinden dogan farklilik bizde farkli etkiler birakir. Hareket, durgunluk, derinlik vs. gibi.
Cizginin karakterini iki yonde inceleyebiliriz:
Cizginin bicimi yonunden,
Cizginin konumu yonunden.
Cizginin bicimi yonunden karakteri; bir dogru, bir dalgali egri ve bir kirik cizgi ele alalim. Bunlarin bir an yazi gibi okundugunu varsayip okumaya calisirsak, dogru surekli ve kesintisiz okunur. Dalgali egride hareket oldugu halde tamamen birinciden farklidir. Demek ki burada okuma sureklidir, ancak biteviye degildir. Kirik cizgi de okuma goz icin daha yorucu ve uzundur.
Cizginin konumu yonunden karakteri; ayni cizgileri, izleyiciye yatay olarak degil de, egik ya da dusey olarak sunarsak farkli etkiler elde ederiz. Yatay bir dogrunun karakteri hareketsizlik ve statikliktir. Dusey konumda dogru ise ozellikle dinamiktir. Egik dogru, egim derecesine gore hareketsizlik ve dinamizm arasinda tam bir seri karakteri icerir. Dogrunun karakteri sureklilik ve duzgunluk ve buna ek olarak durumuna gore dinamizm ya da devingenliktir. Dalgali egriye gelince, duzgun ve yatay ise statik karakterlidir. Duzensiz ve yatay ise dinamiktir. Duzgun ve duzensiz, dusey olarak duzenlenmisse dinamiktir. Egik olarak duzenlendigi zaman, daima dinamiktir. Fakat yatay duruma yaklastikca statiklige de yaklasir. Kirik cizginin dinamizm ve hareketsizlik karakteri dalgali egri ile benzerdir. Yon, dogrultuda tasarimda onemli ogedir. Kirik cizgi sertligi, dalgali, egri cizgiler yumusakligi cagristirir. Cizgilerin gorsel anlatimdaki etkilerine gelince; duz, paralel , yatay cizgiler duraganlik, dikey cizgiler dinamizm etkisi uyandirirlar. Kirik cizgiler karmasa yaratir. Siklasan seyreklesen cizgiler ritmi olustururlar. Birbiriyle iliskili, belli sistemlerle kalinlasan incelen, uzaklasan, yaklasan, uzayan, kisalan cizgiler yuzeye optik bir hareket kazandirir. Yumusak kavisler sakinlik, yumusaklik gostergesidir. Ani kirilmalar cosku etkisi yapar. Cizgi, iskeleti gerceklesir. Aynen, biteviye yinelenen cizgiler monotonlugu beraberinde getirir. Cizgi, gorsel duzende hareketi, dengeyi, dokuyu, zitligi butunlugu olusturur. Cizgilerin bicimleri ve birbiriyle olan ilintileri bizde farkli etkiler uyandirir. Onemli olan bu duyumun sanatsal baglamda dogru degerlendirilmesi ve yaratici bir tasarimla olgunlastirilmasidir
Fotografik kompozisyonda da cizgi, resimde oldugu gibi, temeldir. Kadrajda yer alan cizgilerin duzenlenmesi ya da secilmesi kompozisyonun ilginc olmasi acisindan onemlidir. Cizgilerin bicimlerinin cagristirdigi ya da bizde biraktigi etkilerin yaninda kullanilan diger elemanlarla birlikte olusturdugu dengeye de bakmak gerekir. Asiri sert ve hakim cizgiler ya da cizginin yeri fotografi bolebilir… Birde gorunmeyen, gozumuzun tamamladigi cizgiler vardir. Bu tarz, grafiksel calismalarda rol oynar.
Dogaya baktigimizda cizgisel etki yapan bir hayli bicime, yapiya rastlariz. Agac govdeleri, dallari, zebranin cizgileri, otlar, yapragin damarlari, yasli derideki kirisikliklar, bugday basaklari, kedinin biyiklari, iskelet, kemikler, ahsap dokular, misir puskulleri, cinar, kirazin sapi, pirasa, pazi, lahana… Bu ornekleri bir hayli cogaltabiliriz. Ayrica, teller, direkler, yollar, trafik isaretleri, tarla sinirlari, surulen tarla, kumaslar, citalar vb. cizgiye ornek olarak verilebilir.
Cizgisel anlatimda cikis getirebilecek bazi prensipler
1- Cizgi oncesi: Bir sis perdesi arkasindaki isigin belirsiz gorunumu,
2- Cizgisel araliktan sizan isigin belirgin bir dogrular demeti halinde yayilmasi,
3 – Isik demeti: Bir kaynaktan cikan gunes isinlarinin belirsiz yayilisi,
4- Baslama ve bitim noktalari belli dogrular, ( dogru parcalari )
5- Cikis noktasinda kesinlik tasiyan isinlarin karanlikta uzaklastikca belirsizlesmesi ve yayilmasi,
6- Iki ya da daha cok bagimsiz cizgilerin kesismeleri,
7- En az bir noktaya bagimli cizgi,
8- Bagimli cizgiler ( formlari kusatan cizgiler ),
9- Bagimli cizgiler ( formlarin ic yapilarini belirleyen cizgiler ),
10- Dolayli cizgiler,
11- Bir dogrunun tasidigi sapmalarla saglanan yon tesirleriyle kesisme, degme, kopma noktalari ile olusan cizgisel yapi,
12- Cizgisel uzunluk degerleri; esit aralikli farkli paralel cizgilerin olusturdugu yapi,
13- Cizgisel uzunluk cesitlemeleri: Bir ana dogru uzerinde farkli boylu esit aralikli paralel cizgilerin olusturdugu yapi,
14- Egri yonlu paralel dogrular uzerindeki serbest uzunluk cesitlemeleri ( araliklar farkli )
15- Paralel cizgilerin buyuyen araliklarla olusturduklari duzen,
16- Formun yapisini izleyen belirleyici kisa cizgi parcalarinin olusturdugu duzen
17- Kisa, duz ve es degerdeki cizgilerin serbest yonle olusturduklari duzen,
18- Bir objenin yuzeysel gorunumunu ifadelendiren kucuk cizgiler,
19- Cizgisel kalinlik dizileri,
20- Cesitli uzunluk, kalinlik ve aralikli cizgi cesitlemeleri,
21-Bir yonlu cizginin diger yonlu cizgi ile kesilerek durdurulmasi,
22- Cizgisel form: Egriler, yaylar, kirilmalar ve bunlarin olusturdugu gerilim,
23- Dikey ve yatay cizgiler, spiral cizgiler vs.
24- Serbest,
25- Belli bir cizgiyle doldurma ve tarama,
26- Cizgiyle bosluk ve derinlik,
27- Cizgi – doku,
28- Cizgiyle ton,
29- Degisik nitelikteki cizgilerle ayni fon uzerinde serbest calisma,
30- Es aralikli, ayni kalinlikta paralel cizgiler,
31- Degisik aralikli ve farkli kalinlikta duz cizgiler,
32- Yuvarlak cizgiler,
33- Kesisen cizgiler, ( dogru, egri )
34-Kesisen dairesel cizgiler,
35-Birbirini kesen kalin-ince, sik-seyrek cizgiler,
36-Birbirini kesen kisa cizgi demetleri,
37-Formlari kusatan cizgiler
38-Formlarin ic yapilarini belirleyen cizgiler
39-Farkli boy ve kalinliktaki cizgilerin olusturdugu duzen,
40-Cesitli uzunluk, kalinlik ve aralikta cizgi cesitlemeleri
41-Cizgisel form; egriler, yaylar, kirilmalar ve bunlarin olusturdugu duzen,
42-Devamli bir cizgi uzerinde dogru, egri zitliklari ile olusan duzen,
43-Paralel ve duz cizgilerin kirilarak yon degistirmesi ile olusan duzen,
44-Merkezkac ve merkezcil cizgiler,
45-Bir ana cizgiyi destekleyen cizgiler,
46-Spiral cizgiler.
Bu sayilan sistemlere daha bir cok sistem eklenebilir.
Cizgisel Calismalardan Ornekler
Rembrandt
H. Matisse
W. Kandisky
Picasso
E. Heckel
E. L
Kirchner
K. R
Schmidt Rottluff
P. Mondrian
F. Picabia
Pollock
J. Miro
F. Léger
K. Haring
K. Matsui
R. de Carava ( fotograf )
A. Adams ( fotograf )
A. Stieglitz ( fotograf )
A. Kertész ( fotograf )
Sema Dilmen ( fotograf )
Malzemeler
Resim kagidi, fon kagidi, cesitli uclar, tarama ucu, cesitli kalemler, ip, kumas, kamis, cetvel, fotografik malzemeler, kolaj malzemeleri vs.
Kaynak: Yildiz Teknik Universitesi Sanat ve Tasarim Fakultesi Ogr. Gor. Tulay CELLEK
belgesi-1508
