Bakterilerin Mikroskobik Morfolojileri
Başlıca bakteri şekilleri
a) Yuvarlak biçimli bakteriler (koklar),
b) Çomak biçimli bakteriler (basiller) ,
c) Sarmal biçimli bakteriler (spiraller),
d) değişik biçimli bakteriler (pleomorfikler)
01. Yuvarlak Biçimdeki Bakteriler
Yuvarlak şekilde görülen bakterilere, genellikle, kok adı verilmektedir. Çapları, ortalama, 0.8-1.5 mikrometre (µm) dir. Koklar, her ne kadar, yuvarlak biçimlerde olmalarına karşın bazı türlerde morfolojik değişikliklere rastlanılmaktadır. Örn, yumurta, fasulye veya kahve çekirdeği, lanset veya mum alevi benzeri formlara sıkça tesadüf edilmektedir.
Bireysel koklar, üreme fazında, ortadan bölünme tarzlarına göre, yan yana gelerek veya gruplar oluşturarak değişik morfolojik formlar oluşturmaktadırlar. Bunlar, aynı zamanda, tanınmalarında ve isimlendirilmelerinde de yardımcı olurlar.
Diplokok : Tek yönde bölündükten sonra oluşan iki kardeş hücre, ikişer ikişer birbirlerine yapışık olarak kalırsa, mikroskop altında çift çift görülen diplokokları meydana getirirler. Böyle özelliğe sahip ve insanlarda hastalık oluşturan fasulye biçiminde (konkav yüzleri birbirlerine dönük) bir görünüme sahip olan Neisseria meningitidis (insanlarda menenjit etkeni) ile, lanset biçiminde, insan ve hayvanlarda pnömonilere ve ayrıca hayvanlarda mastitislere neden olan Streptococcus pneumoniae gibi etkenler vardır.
Streptokok : Eğer, bireysel koklar, birbirlerine paralel düzlemler üzerinde bölünüyor ve bölünme sonunda koklar birbirlerine, bir protoplasmik köprü ile bağlı kalıyorlarsa, mikroskop altında, az (10-20 kok) veya çok sayıda (100 ‘den fazla) koktan oluşmuş kısa veya uzun zincirlere (tespih tanesi gibi dizilmiş) rastlanır ki, böyle görünüme sahip mikroorganizmalara streptokok adı verilir. Örn, Hayvanlarda mastitislere neden olan Streptococcus agalactia, S. dysgalactia ve S. uberis genellikle orta uzunlukta veya kısa zincirler oluştururlar.
Stafilokok : Eğer, bireysel koklar, çeşitli yönlerde bölünüyor ve bölünen koklar, birbirlerine bağlı olarak kalıyorlarsa, mikroskop altında az veya çok sayıda koktan oluşmuş kümeler görülür ki, bunlara Stafilokok adı verilir. Örnek, Staphylococcus aureus (supuratif bozukluklar yapar) ve S. epidermidis (genellikle, deride supuratif lezyonlar oluşturur).
Sarsina : Kokların bölünmesi birbirlerine dikey 3 yönde meydana geliyorsa, bu zaman, 8-12 veya 16 koktan oluşan paket veya balya görünümünde gruplar meydana gelir. Örn, Sarcina maxima gibi.
Tetrakok : Kokların bölünmesi, birbirlerine dikey iki yönde ve bir yüzey üzerinde meydana geliyorsa, dörtlü koklardan yapılmış gruplar meydana gelir ki bunlara tetrakok adı verilir. Örn, Gaffkya homari gibi.
02. Çomak Biçimindeki Bakteriler
Çomak biçimdeki bakteriler silindirik veya buna yakın bir görünüme sahip olduklarından boyları enlerinden daha uzundur. Ortalama 0,5-1 µm eninde 1-5 µm boyundadır. Bu değerler cins ve türlere göre değişebileceği gibi, aynı tür mikroorganizma kültürünün çeşitli üreme fazlarında da farklılıklar meydana gelebilir. Zincir biçiminde ve uç uca dizilebilirler. Bu görünüm streptobasil olarak adlandırılır.
03. Sarmal Biçimli Bakteriler
Sarmal bakterilerin vücutları yumuşak veya sert olabildiği gibi, bazıları yalnız bir kıvrımlı iken bazıları 10-15 kıvrımlı olabilir.
Spiroketler ; uzun bir eksen etrafında helezoni tarzda sarılmış bir vücuda sahip, bükülebilir ve uzun eksen etrafında dönerek (yılanvari) hareket edebilirler. Uzunluk, sarmal sayısı ve sarmal yüksekliği türler arasında farklar gösterir.
Vibrio ; vücutları sert, tek kıvrımlı, virgül şeklinde bir gövde yapısına sahiptir.
Spiriller ; vücutları sert, çok kıvrımlı bir gövde yapısına sahiptir.
İnvolusyon (yozlaşma) formları: Mikroorganizmalar uygun olmayan şartların (gıda, pH, osmotik basınç, oksijen azalması, yüzey gerilimin değişmesi, metabolitlerin birikmesi, vs.) etkisinde kalarak orijinal şekillerinde bir çok değişiklikler meydana gelir ki bunlara involusyon formları adı verilir. Böyle değişiklikler arasında, uzun, oval, branşlaşma, şişme, bölünmenin gecikmesi, vs. anormal formlar gözlenebilir. Kültürlerde optimal koşullar sağlanırsa, bakteriler, eski normal formlarına kavuşurlar.
Bakterilerin Makroskobik Morfolojileri (Koloni Morfolojisi)
Eğer bir bakteri, uygun bir katı besi yerinde ve uygun koşullarda (ısı, süre, rutubet, oksijen, vs.) üretilirse, kısa bir zaman içinde gözle görülebilen yığın, küme (koloni) meydana getirir. Bakteri türleri, kendilerine özel, renk, koku, büyüklük ve yapıda koloniler oluştururlar. Bu karakterler hücrenin genetik kontrolü altındadır. Büyüklüğüne göre değişmek üzere, bir kolonide milyonlarca veya milyarlarca mikroorganizma bulunabilir. Bazı bakteriler (E. coli, P. vulgaris, B. subtilis, vs.) uygun koşullar altında 24 saat içinde oldukça büyük ve gözle görülebilir koloniler meydana getirmelerine karşın bir kısmı da (Brusellalar, korinebakteriler vs.) ancak 3-5 günden sonra görülebilecek düzeye ulaşan koloniler oluştururlar. İnsan ve memeli hayvanlara ait mikobakteriler ise 15-20 günden sonra besi yerlerinde, koloni meydana getirirler. Koloninin büyüklüğü ve şekli uygun koşullar (besi yerinin bileşimi, oksijen, ısı, vs.) altında türlere özel bir karakter taşır.
belgesi-2315
