Anlatim Bicimleri : Bir dusunceyi, bir duyguyu, bir tasariyi, bir olayi sozle ya da yaziyla ifade etmeye anlatim denir.
Birbirinden farkli konulari, olaylari, gozlem ve izlenimleri anlatirken kullanilan yontemlere ise anlatim bicimi denir.
Aciklayici Anlatim : Bu anlatim biciminde temel amac, okura herhangi bir konu uzerinde bilgi verme, iyice anlasilmayan ya da yanlis anlasilan bir sozu, bir dusunceyi acikliga kavusturmaktir. Bu anlatim biciminde temel amac bilgi vermek oldugu icin belirtilen yargi tartisilmaz; konuyla ilgili karsit goruslere yer verilmez. Anlatim oldukca ciddi, kuru ve ogreticidir.
Aciklamanin yapilabilmesi, bir bilginin tam ve eksIksiz olarak verilmesi icin tanimlamalardan, orneklemelerden, karsilastirmalardan ve sayisal verilerden yararlanilir.
Fikra, makale, deneme, gezi, elestiri, roportaj gibi yazi turlerinde aciklayici anlatim bicimi yogun olarak gorulur.
Ornek :
Cagdas egitim, bireyi bilgi ile donatmaktan cok, ona kendi kendine bilgi edinme yollarini ogretmeyi amaclar. Bireyde, saglikli dusunme, dogru anlama, toplum icinde turlu durumlara olumlu uyum saglayabilme yeteneklerinin gelistirilmesini ister. Saglikli dusunme, oncelikle dilin isleyis duzeninin kavranmasina baglidir. Bu sebeple kisinin egitimi ile ana dili arasinda dogrudan bir baglanti vardir.
Tartismaci Anlatim : Bu anlatim biciminde birbirine karsit dusunceleri, bir konuyla ilgili kanilari degistirmek, curutmek ya da onlarin yerine yenisini koymak amaclanir.
Tartismaci anlatimda yazar, inandiriciligi saglayabilmek icin ciddi ve agirbasli bir anlatim yerine sohbete varan rahat bir anlatim kullanir. Yazarin sIk sIk sorular sorup bunlara yanitlar vermesi, bu anlatimin ayirt edici bir baska ozelligidir.
Tartismaci anlatim, bilimsel inceleme ve arastirmaya dayali yapitlar basta olmak uzere elestiri, fikra, deneme, makale, roportaj gibi yazi turlerinde de sIk sIk rastlanan bir anlatim bicimidir.
Ornek :
Gene bir eski ozlemdir, gidiyor. Yeniye kotu kotu bakiyorlar, mana yokmus, guzel degilmis, dusunmekten, calismaktan kacinan kimselerin ne yaptiklarini bilmeden ortaya attiklari seylermis. Gecmisin buyuk eserlerini inceleyip de onlardan ornek almaliymisiz. Oysa ki asil, yeni zordur; yeninin manasini anlamak, guzelligini duymak zordur. Bunun icin aliskanliklarimizi asmak, dikkatimizi isletmek gerekir.
Betimleyici Anlatim : Varliklarin kendilerine ozgu ayirici niteliklerini, bu niteliklerin duyu organlarimiz uzerindeki etki ve izlenimlerini gorunur kilmaya, onlari sozcukler araciligiyla resimlendirmeye betimleme denir.
Bir anlatimin betimlemelere dayandirilmasi ve betimlemenin amac olarak kullanilmasi ile olusturulan anlatim bicimine betimleyici anlatim denir.
Betimlemede, gorme, isitme, tatma, dokunma ve koklama duyularina yonelik bir anlatim vardir. Herhangi bir varligin, nesnenin, olayin veya cevrenin, duyu organlarimiz uzerinde biraktigi izlenimler belirli bir plana gore okura aktarilir.
Betimleyici anlatim bicimi, amacina gore iki cesittir:
Aciklayici Betimleme : Bu tur betimlemelerde amac bilgi vermektir. Betimlenen varlik yada nesne tanitici ve ayirici ozellikleriyle nesnel bir tutumla okura aktarilir.
Sanatsal Betimleme : Bu betimlemede temel amac, izlenim kazandirmaktir. Anlatimda, genel ayrintilardan, ayirici ayrintilara dogru gidilir. Kisaca gozlemlenen varlik ya da nesnenin anlatici uzerinde biraktigi etki yansitilir.
Ornek :
Burada muthis karasinek vardi. Hele kebapcinin bulundugu yerde… Bir dukkanda ve etrafinda bu kadar sinek olmasinin bir hikmeti vardir, elbette…
Oykuleyici Anlatim : Tasarlanan, gozlemlenen ya da yasanan bir olayi yer, zaman ve kisi kavramlarina baglayarak anlatan anlatim bicimine oykuleme denir. O halde oykulemede dort temel kavram bulunur:
u Oykulemede, konuyu gelistiren olgu ya da olgular vardir ki buna olay denir.
u Oykulemede, olayin gectigi cevre ya da yer kavrami bulunur.
u Olayin akisi icinde aklimizda yarattigimiz kavram, zaman ogesini olusturur.
u Olayin icinde yer alan veya bu olayi yaratan ogelere kisi adi verilir.
Iki farkli oykuleme bicimi vardir:
Aciklayici Oykuleme : Birtakim bilgileri zamansal olusuma (kronolojiye) gore anlatan ve sanatsal bir kayginin gudulmedigi bir oykuleme bicimidir. Temel amac herhangi bir seyi tarihsel gelisimi icinde okura aktarmak, bu konuda onu bilgilendirmektir.
Sanatsal Oykuleme : Bu oykulemede bilgilendirme amaci yoktur. Temel amac bir olay anlatip okuru o olayin icine cekmek, onun icinde yasatip okuru duygulandirmaktir. Oyku, roman gibi yazinsal turlerin kullanildigi oykulemeye sanatsal oykuleme denir.
Ornek :
Hamdi amcami en son 1960-1961 yillarinda gordum. Bir is nedeniyle Ankara’ya gelmisti. Beni gormeden gitmeyi icine sindirememis, telefon edip gelecegini soylemisti. Tipki cocuklugumda babami bekledigim gibi, camdan cama kosup gelisini bekledim. Uzun yillar sonra birbirimizi gorup konusacaktik. Amca yegen birbirimize sarildik. Hem sevincten hem de annemi babami animsayip agladik. Cocuklarimi kucagina aldi. Onlari opup opup sevdi. Kardesim Leman Hanim, bunlari gorseydi, dedi. O gun onu son gorusum oldu. Oldugunu duydugum zaman ne yapacagimi sasirdim…
Dusunceyi Gelistirme Yollari (Anlatimda Basvurulan Yollar) : Bir dusuncenin, bir konunun, bir aciklamanin tam olarak anlatilabilmesi icin yararlanilan yonteme “dusunceyi gelistirme yolu” ya da “anlatimda basvurulan yol” adi verilir. Bir paragrafta dusunceyi gelistirme yollarindan yalniz biri kullanilabilecegi gibi, bunlarin birkaci da kullanilabilir.
belgesi-2862
