Alman asıllı ABD’li fizikçi Albert Einstein, bütün insanlık tarihinin
en büyük bilim adamlarından biridir. Çağdas fiziğin temellerini atan
çalısmalarından bugün bile evreni ve evrende gözlediğimiz bütün
olayları nasıl yorumlamamız gerektiğine dair yol gösterir.
Yahudi bir ailenin oğlu olan Einstein, Ulm’da doğdu ve Münih’te
öğrenime başladı. Okul yıllarında matematiğe özel bir ilgi duyarak bu
alanda sivrildi. 15 yaşındayken ailesi İtalya’nın Milano kentine
taşınınca Einstein İsviçre’ye geçerek Zürich Teknik Üniversitesi’ne
girdi. 1900 de bu üniversitenin kuramsal fizik ve matematik bölümünü
bitirdi. Bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra Bern’deki patent
bürosunda çalışmaya başladı bu görevden arta kalan zamanlarda fizik
çalışmalarını sürdürdü ve 1905 te fiziğin gelişmesini sağlayan bir
dizi incelemeler yaptı.
Molekül boyutlarının hesaplanmasına ilişkin yeni bir yöntem önerdiği
ilk incelemesiyle Zürich Teknik Üniversitesi’nden fizik doktoru
ünvanını aldı. İskoçyalı botanikçi Robert Brown’un çiçektozlarında
gözlemlediği “Brown hareketi”ne ilişkindi. Brown’ın gözlemlerine göre
çiçektozları gibi küçük parçacıklar durgun bir sıvının içinde bile,
durmadan hereket ediyordu. Daha önceleri bu olayın rastgele hareket
eden sıvı moleküllerinin küçük parçalara çarpmasından olduğu
düşünülüyordu. Einstein bu incelemesinde brown hareketin bi
matematiksel durum olarak açıkladı.
Einstein’ın üçüncü makalesinde gene yıllar önce keşfedilmiş çok ilginç
bir olaya açıklık getiriyordu. Üzerine ışık gönderilen bazı maddelerin
elektron yaydığı ama ışığın şiddetini arttığında yayılan elektronların
enerjisinde değil yalnızca sayısında artış olduğu biliniyordu.
Einstein fotoelektrik etki adıyla bilinen bu olayın açıklamasını
yaparken ışığın hem dalgalar halınde hem de enerji yüklü küçük
parçacıklar halinde yayıldığını öne sürdü. Bu parçacıklar yani bugünkü
adıyla fotonlar maddeye çarptığında atomlardan elektron koparıyor ama
serbest kalan elektronlar maddeden kurtulmaya çalısırken atomların
çekim kuvvetiyle enerji kaybediyordu. Einstein özellikle bu
çalısmasıyla 1921 Nobel Fizik Ödülü’ne değer görüldü.
Einstein aynı yıl yayımlanan dördüncü incelemesi en önemlisidir. Bu
makalesinde özel görecelik kuramını 1916 da dahada geliştirerek genel
görecelik kuramına ulaşmıştır. Einstein’ın kuramına göre cismin
kütlesi,uzunluğu hatta olay süresince zamanın akış hızı cismin hızına
bağlı olarak değişir. Bunlar insana inanılmaz gelen devrimci
düşüncelerdi ve benimsenmesi çok uzun zaman aldı. Einstein’ın
görecelik kuramıyla vardığı en önemli sonuçlardan biri de kütle ile
enerjinin eşdeğerliliğidir. Demek ki kütle bir enerji birimi olduğuna
göre kütleçekimi de bir kuvvet olarak değil uzayda kütlenin
varlığından kaynaklanan bir enerji bandı olarak düşünmek gerekir. Bu
nedenle uzaydaki büyük kütleli gökcisimlerinin yakınından geçen ısık
ısınlarının doğrultusunda bir sapma olur bu da uzayın eğrilmesine yol
açar. Einstein enerji ile kütle arasındaki eşitliği ünlü E=mc2(KARE)
bağıntısıyla gösterdi. (E)enerji, (c)ısığın çarpma sayısı, (m) kütle.
Işık hızının karesi çok büyük bir sayı olduğundan çok küçük bir kütle
çok büyük bir enerjiye eşit olur.
Dünyaca ünlü bir bilim adamı olan Einstein 1914 te Berlin’de kurulan
bir arastırma enstütüsünde fizik bölümünün yoneticiliğine getirildi.
I. Dünya Savaşı boyunca Almanya’da yasadı ve kararlı barışsever olarak
savas karsıtı eylemleri destekledi. 1918 de barışı büyük bir sevinçle
karşıladı. Ama 1933 te Nazi Partisi’nin iktidara gelmesi ve yahudilere
karşı yürüttükleri eylemler yüzünden artık Almanya’da yaşaması
olanaksızdı. Amerika’ya yerleşerek yaşamının sonuna kadar uğraşacağı
“Birleşik Alan Kuramı” üstünde çalısmaya basladı. Ne var ki kuvvetle
ilişkin bütün fizik kuramlarını tek bir kuramda birleştirmeyi
amaçlayan bu çalısmasını sonlandıramadı.
Einstein bütün yaşamı boyunca dünya sorunlarıyla cok yakından
ilgilendi. Gerçek bir barışsever olmasına karsın Hitler Almanyasında
atom bombası yapmak üzere çalısmalar başladığını öğrenince Almanya ve
Japonya’nın böyle bir bombayı kullanmalarını engeller düşüncesiyle
atom bombasının ilk kez ABD de yapılmasına ön ayak oldu. Ama II. Dünya
Savaşı’nda bu bombaların Hiroşima ve Nagazaki kentlerine atılmasından
sonra atom silahının denetlenmesini ve dünya barısının kurulmasını
içtenlikle destekledi.
Alçakgönüllü ve sevecen bir insan olan Einstein aynı zamanda bir
müziksever ve yetenekli bir kemancıydı
belgesi-541
