İdrar Analizi

Categories: Biyokimya

idrar, organik ve inorganik maddeleri içeren çok kompleks bir solüsyondur. drarn analiziyle çok önemli bilgiler elde edilir. Bunun için, idrar analizi tehis bakmndan çok deerlidir.

idrar meydana getiren bileiklerin çou metabolik olaylar srasnda meydana gelen yenen yemeklerden meydana gelen maddelerdir. Normal olarak az miktarda bulunan veya çok fazla miktarda meydana gelen ya da normal kimselerin idrarnda mutad olarak bulunmayan maddelerin varl hastalklarn tehisinde veya tedavinin takibinde önemli rol oynar.

İdrarın Toplanması:

24 saatlik idrar:

idrar toplanmaya başlanacağı zaman mesane boşaltılmalı ve bu ilk idrar atılmalıdır. Bundan sonra 24 saatlik idrar toplanır. Bu sürenin sonunda mesane boşaltılır ve bu da 24 saatlik idrara ilave olunur.

Gece idrarı:

Gece idrarnn toplanmas en az akam yemeinden 3 saat sonra balamaldr. lk idrar atlr. Bütün geceye ait idrarlar toplanr ve sabah saat 8’de mesane boaltlr ve bu da gece idrarna ilave edilir.

Gündüz idrarı:

Sabah saat 8’de mesane bosaltılır. Bu bosaltma kahvaltdan veya çalmaya baslamadan önce yaplmalıdır. Bu idrar atlr. Bütün gün boyunca yaplan idrarlar toplanr. Mesane gece saat 8’de boaltlr. Bu bosaltma ilemi son yemekten en az 3 saat sonra olmaldr ve bu idrar da gündüz idrarna ilave edilir.

Kültür yapmak için idrar aseptik bir teknikle bir kataterle alnr ve steril kapakl bir iede toplanr.

Koruyucu Maddeler:

idrara koruyucu olarak bir kimyasal madde ilave edildii takdirde bu maddenin ad, kullanlan etiket üzerine yazlmaldr.

Koruyucu maddeler;

1-Organizmalar tarafndan, ürenin amonyaa deimesini önler. Buna alkalin fermentasyon denir.

2-Glukozun bakteriler tarafndan kullanlmasn önler.

3-Bakteri proteinlerinin varl ile meydana gelen yanl pozitif albumin testinin pozitif olmasn önler.

4-Organik sedimentlerin dejenerasyonu ve harap olmalarn engeller.

Kimyasal Koruyucu Maddeler:

Toluen, fenol, tricresol, thymol, formalin, H₂SO₄, HCI, Borik asit, kloroform, formaldehit tabletleri saylabilir.

Rutin idrar incelenmesinde sabah alnan ilk idrar tercih edilmelidir. Alnan önek hemen incelenmezse buzdolabnda saklanabilir. Ancak, incelemeden önceki gecikme kaçnlmaz ise silendirlerin kaybn azaltmak için birkaç damla dilüe hidroklorik asit idrara damlatlmaldr.

İDRARIN FZKSEL ÖZELLKLER

idrarn fiziksel özellikleri; miktar, görünüm, renk, koku, tortu, özgül arlk, osmolalite ve idrar reaksiyonu eklinde incelenir.

Miktar

Normal idrar miktar, itrah edilecek maddelere, ter ve solunum havas ile kaybedilen sv miktarna ve dolam ile böbreklerin durumuna göre deiir. drar miktar, vücut arl ile orantldr. Normalde 1200-1500 mL idrar itrah edilir. Laboratuvara idrar geldii anda ilk ilem idrarn mezüre aktarlarak hacminin ölçülmesidir. Normal bir kiide idrarn 2/3’ü gündüz, geri kalan da gece oluur. Çocuklarda idrar miktar yetikine oranla kilo bana 3-4 defa daha fazladr.

Günlük idrar miktarnn 2 litreyi geçmesine poliüri denir. Ancak baz hastalar sk sk idrara çkmalar nedeniyle aslnda idrar fazla olmad halde çok idrar yaptklarn sanrlar buna da pollaküri denir. Buna karn bir ksm hastalklarda ise idrar miktar azalr. 24 saatlik idrar miktar 400 mL’nin altna inmise oligüri ad verilir. 24 saatlik idrar miktar 200 mL’ninde altna inmise Anüri denir.

Poliüri sebepleri:

1- 1- Diabetes nsipitus

2- 2- Diabetes Mellitus

3- 3- Addison Hastal

4- 4- Kronik böbrek yetersizlii

5- 5- Psikolojik

6- 6- Dierleri ( Diüretik kullanm, hipopotasemi, hiperkalsemi, alkol, stres, vb.).

Oligüri ve anüri balca 3 grupta incelenir.

1- 1- Prerenal sebepler

2- 2- Renal sebepler

3- 3- Post renal sebepler

idrarn Görünümü:

Normal bir idrar berraktr. Mezüre alnan idrarn görünüü mutlaka kaydedilmelidir. Bekleyen idrarda ürat ve fosfatlar çökelir. Piyüri, bakteriüri idrarn beyazms, bulank, mat görülmesine neden olur. drarda eritrosit mevcudiyeti krmzdan kahverengiye kadar bulank bir görünüme yol açar. drarn stlmasyla bulanklk kaybolursa, üratlardandr. Asetik asitle, asitlendirildiinde berraklayorsa fosfatlardandr. Silindirler ve lökositler idrara bulank bir görünüm verir. Kristaller de idrarn berrakln bozarlar. Eritrositler, bulanklk olutururlar. Scakl azalmas, pH deiiklikleri gibi nedenlerle bulanklk oluur. Uzun zaman bekletilen idrarda müsin ve az miktardaki epitel hücrelerinden ibaret nübeküla denilen bulut halinde dibe doru çöken oluumlar görülebilir.

Renk:

Normal olarak sarnn tonlarndadr. Ancak fizyolojik ve patolojik baz artlarda deiebilir.Krmzmtrak sar, kahverengimsi sar, esmer sars olabilir.Sar renk ürokromojen ve ürokrom denen maddelerden ileri gelir. drara kan karmsa karan kann miktarna göre çeitli derecelerde krmzlk olur. laçlar idrar boyayabilirler. Melaninli idrar siyah renktedir. drarn renginin durmakla koyulamasn oksidasyon yapan maddeler hzlandrr. Buna karlk redüksiyon yapan maddeler önler (C vitamini). drarn çalkalanmas ile oluan köpük daima beyazdr. Eer köpük sar ise idrarda fazla miktarda bilirubin bulunduuna iarettir.

Koku:

Normal idrar çok az oranda bulunan uçucu bileiklerin etkisiyle hafif aromatik bir kokuya sahiptir. Alnan baz besinlerin ihtiva ettii uçucu maddelerin kokusu normal kokusuna eklenir. Respiratuvar yolla sürekli inhale edilen uçucu substanslar da idrara koku verirler. Terebentin idrara iddetli bir meneke kokusu vermektedir. Bekleyen veya bakteriyal kontaminasyonu olan idrar ise ürenin amonyaa dönüümü ile üre ve amonyak kokar. leri eker hastalarnda aseton kokusu olur. Amino asit metabolizma bozukluu sonucu oluan fenilketonüri hastalnda idrar kokusu tan koydurucudur. Fare dks kokusuna benzeyen bu koku fenil asetik asitten iler gelir.

Tortu:

Normal olarak bulunmamaldr, varsa yabanc maddelerden ileri gelir.

Özgül Arlk (Dansite):

Özgül arlk, idrar konsantrasyonunun en çok kullanlan indeksidir. Bir svnn younluunun spesifik scaklkta eit miktardaki saf suyun younluuna orandr. Saf suyun younluu 1.000’dr. Özgül arlk, idrarda çözünen partiküllerin say, younluk ve arlna dayanr, primer olarak arlklarn karlatrlmasdr. Dansite, çok idrar çkarld hallerde düük, az idrar çkarld hallerde yüksektir.

Normal olarak idrar dansitesi 1.015-1.025 arasnda deiir. drar dansitesi ürinometreler ile ölçülür. Scaklk, proteinüri, glikozüri özgül arl etkiler. drarn dansitesinin ölçümü, böbreklerin idrar konsantre edip edmediini anlamak yönünden deerlidir. Dansite ölçülmesinde kullanlan ürometreler idrar scaklnn 15⁰C olduu durumlar için ayarlanmtr. Ölçüm srasnda idrarn scakl tayin edilerek her 3⁰C için ölçülen özgül arla 0.001 ilave edilir veya çkarlr.

Ate, kalp hastalklar, ishal ve transüda durumlarnda dansite yükselir. Buna hiperstenüri denir. Böbrek yetmezlii, pyelit ve diabetes insipidus’da dansite azalr. Buna da hipostenüri denir.

Osmolalite:

Osmolalite, solüsyonda çözünmü effectif partikül ( iyon ve molekül) saysnn ölçümüdür. Partiküllerin arlna dayanmaz ve böbreklerin konsantrasyon yeteneinin daha doru bir fizyolojik indikatörüdür. Osmometre ile ölçülür.

Normal diyet ve sv alan yetikinler, 500-800 mOsm/Kg arasnda osmolaliteye sahip idrar üretirler. Normal bir böbrek, hidrasyon durumunda 40-80 mOsm/Kg aralnda, dehidratasyon durumunda ise 800-1400 mOsm/Kg aralnda osmolaliteye sahip idrar üretebilir.

idrar reaksiyonu:

idrar pH’s sabit deildir, belirli snrlarda deiiklik gösterir. pH basitçe, taze idrarda turnusol kad ile baklabilir. drara batrldnda mavi turnusol kadn krmzya çeviren idrar asidik, krmz turnusol kadn maviye çeviren idrar alkalidir denir. drarn pH’s 6.2 dolayndadr. Bazen 4.8’e kadar inebildii gibi 8.2’ye kadar da çkabilir.

İDRARIN KİMYASAL ÖZELLKLERİ

idrarn kimyasal özelliklerinde protein, glukoz, aseton, safra pigmentleri, kalsiyum ve hemoglobulin tayin metodlar özetlenmitir

idrarda Albumin ve Total Protein Tayin Metodlar

idrara albumin geçmesine albuminüri denir. Çeitli böbrek hastalklarnda idrara en çok albumin geçer. Bunun sebebi, serum albumin moleküllerinin dier proteinlere göre küçük ve viskositesinin düük olmas sonucu böbrekten kolay süzülebilmesidir. Serum albumininden baka serum globulin ve dier proteinlerde geçebilir. Bundan dolay albuminüri terimi yerine proteinüri teriminin kullanlmas tavsiye edilmektedir. Çünkü albuminürü terimi ile idrara geçen bütün proteinleri ifade etmek mümkün deildir. drara geçen proteinlerin % çounluunu serum albumini tekil eder. Bundan dolay albuminüri terimi eksik olmasna ramen bugün kullanlmaktadr.

drarda albumin aramak için kullanlan tüm metodlar ya kimyasal reaktiflerle çöktürme ya da s ile koagülasyon özelliine dayanr. drarda albumin ararken gerekli özellikler unlardr;

1- 1- drar mümkün olduu kadar berrak olmaldr.

2- 2- drar, mavi turnesol kadn hafifçe kzartacak kadar asidik olmaldr.

3- 3- drar yeterli derecede tuz içermelidir. Dansite 1010’dan aa olmamaldr.

Sonuçların Okunmasi:

idrarda kalitatif olarak albumin ararken meydana gelen çökelein azlk veya çokluuna göre albumin miktarn tahmin etmek mümkündür.

– – : Negatif

+ : Hafif eser (%0.01-0.05)

++ : Orta derecede eser (%0.05-0.2)

+++ : Kesif Bulanklk (% 0.2-0.5)

++++: Çok kesif Bulanklk (% 0.5’den Fazla)

İDRARDA KALTATF ALBUMN ARAMA METODLARI

Trichloracetik Acid Deneyi

Sulfosalisilik Asid Deneyi

Exton Deneyi

Kaynatma Asetik Asid Deneyi

Heller Deneyi

Robert Deneyi

Potasyum Ferrosiyanür Asetik Asid Deneyi

Tanret Deneyi

Trichloracetik acid (%20) Deneyi

Bir deney tüpünün 2/3’üne kadar berrak idrar ve bunun üzerine %20’lik Trichloracetik asitten 5-10 damla konur. drarda albumin varsa bir çökelek veya bulanklk meydana gelir; yoksa bu bulanklk görülmez ve idrar berrak kalr. Çökelein azl veya çokluu, idrardaki albumin miktarna baldr. Albumin miktar az ise hafif bir bulanklk çok ise bir çökelek meydana gelir. Trichloracetik acid ile yalnz albumin çöker. Alkaloidler ve özellikle quinine, bu reaktifle çökmez. Ayrca idrar asidlendirmeye gerek yoktur. Dier bütün kalitatif deneylere tercih edilir.

Sulfosalisilik asid Deneyi

Bir deney tüpüne idrar konur ve üzerine %20’lik sülfüsalisilik asid solüsyonundan damla damla ilave edilir. drarda albumin varsa bir bulanklk veya çökelek meydana gelir. Bu reaktif ile albumose’lar dahil olmak üzere bütün albumin çeitleri aranabilir.

Exton Deneyi

50 gr. Anhidrid sodyum sülfat, 800 mL distile suda stlarak eritilir. 35⁰C’ye kadar soutulur. 50 gr. Sulfosalisilik asid ilave edilir ve eritilir. Sonra 1 L’ye tamamlanr.

Berrak idrar ve reaktif eit miktarda kartrlarak stlr. Kaynatlmamaldr. Eer soukta bulanklk meydana gelmezse idrarda albumin yoktur. Bulanklk meydana gelip ve hafif stlmakla kaybolmayp artarsa idrarda albumin vardr. Bence Jones proteini bu reaktif ile bol bir çökelek verir ve bu çökelek kaynatmakla kaybolur.

Kaynatma Asetik Asid Deneyi

Hafifçe asidlendirilmi 10 mL kadar idrar, bir deney tüpüne konur ve kaynatlr. Bir bulanklk meydana gelirse bunun sebebi ya albuminler ya da fosfat veya karbonat tuzlardr. Tüpdeki idrara damla damla %10’luk asetik asid solüsyonu ilave edilir. Bulanklk albuminden ileri geliyorsa erimez, fosfat veya karbonattan ileri geliyorsa asid ilavesinden sonra kaybolur.

Heller Deneyi

Bir deney tüpüne az miktarda deriik nitrit asid ve bunun üzerine dikkatlice bir tabaka tekil etmek üzere ayn miktarda idrar konur. drarda albumin bulunduu takdirde bu iki svnn temas yüzeyinde keskin snrl beyaz bir halka teekkül eder. drarn albumin miktar azsa halka ancak birkaç dakika sonra meydana gelir. Bu deney çok hassastr.

Robert Deneyi

Robert reaktifi bir ksm deriik nitrik asit ile be ksm doymu magnezyum sülfattan meydana gelir.

Deney tüpüne idrar konur. Bir pipet yardmyla Robert reaktifi tüpün kenarndan idrarn altna kadar gidilir ve reaktif yava yava braklr. Eer idrarda albumin varsa iki svnn birletii yerde beyaz bir halka meydana gelir.

Potasyum Ferrosiyanür Asetik Asid Deneyi

Sulandrlm asetik asidle kuvvetlendirilmi idrar üzerine yaklak be damla %10’luk Potasyum Ferrosiyanür ilave edilir. drarda albumin varsa bulanklk meydana gelir.

idrarda Kantitatif Albumin Tayin Metodu

Purdy Metodu

Dereceli santrifüj tüpüne 10 mL berrak idrar konur. Bunun üzerine 2 mL glacial asetik asid ve 3 mL %10’luk potasyum ferrosiyanür ilave olunur. Kartrldktan sonra 3-5 dakika kendi haline braklr. Bundan sonra, phtlaan albumin tüpün dibine iyice çökünceye kadar santrifüj edilir. Çökelek miktarnn hacmi tüp üzerinden okunur. Çökelein hacmi 0.21 ile çarplr ve albumin % miktar gr. olarak elde edilmi olur.

idrarda Protein Miktarnn Tayini

Prensip:

Proteinler sülfüsalisilik asid ile çökeltilirler. Bundan sonra bulanklk derecesi spektrofotometrik olarak tayin edilir. Bulanklk derecesi mevcut protein miktar ile direkt orantldr.

Reaktifler:

% 3’lük sülfosalisilik asid solüsyonu

%0.9 sodyum Klorür solüsyonu

Yapılıiı:

Önce idrarda proteinlerin bulunup bulunmadığı sülfosalisilik asid ile aranr. İdrarda eserden çok protein bulunduu takdirde idrar % 0.9’luk sodyum Klorür solüsyonu ile 1:20 orannda sulandrlr.

Numune Kör

idrar 1 mL 1mL

%0.9 NaCI – 5 mL

Sülfosalisilik asid 5 mL – eklenir ve sonra;

420 nm’de spektrofotometrik olarak okunur.

İdrar 1:20 orannda dilue edilmise kalibrasyon erisinde bulunan miktar 20 ile çarpılır.

Kalibrasyon erisinin Hazrlanması:

Normal bir serumdaki protein miktar tayin edilir. Bundan sonra bu serum 100 mL’de 100 mg. htiva edecek ekilde %0.9 sodyum Klorür solüsyonu

le dilüe edilir ve aadaki seri hazrlanr.