Andre Marie Ampere

Elektrik akım şiddeti birimine adını veren Fransız Matematik ve Fizik
Profesörü André – Marie Ampère’dir. Ampère’in deneysel araştırmaları
manyetizmanın yeni teorilerini ve elktrodinamiğin esaslarını
oluşturmuştur.

Elektrik akım şiddeti uluslararası birim sisteminin temel
büyüklüklerinden biri ve elektrik yükü taşıyıcılarının akı yoğunluğunu
gösteren bir ölçüdür. Bunun birimi kısaltılmış olarak A ile gösterilen

Amper’dir. Bu birime adını veren, elektrik akımı ile manyetizma
arasındaki ilişkiyi tespit ederek, elektrodinamiğin temelini oluşturan
Matematik ve Fizik Profesörü Fransız André – Marie Ampère’dir.

Elektrik akımı biriminin tarifi için içinden elektrik akımı geçen
iletkenleri birbirlerine çeken veya iten kuvvetten yararlanılır:

1 Amper (A), vakum içine paralel olarak yerleştirilmiş, birbirleri ile
aralarında 1 metre (m) aralık bulunan, doğrusal olarak sonsuza kadar
uzanan, çapları ihmal edilebilecek kadar küçük yuvarlak kesitteki
iletkenlerden zamana bağlı olarak değişmeden akan akımın, her
metresinde (m), 0,2 mikronewton’luk (µN) bir kuvvet oluşturan akım
miktarıdır.

André – Marie Ampère, 22 Ocak 1775’de Lyon/Fransa’da bir tüccarın oğlu
olarak dünyaya geldi. Hiç okula gitmedi. Lyon yakınlarında
Poleymieux’deki evlerinde, babası tarafından eğitildi. Bu arada Ampère
çağdaş ve klasik eserleri de okuyarak kendini daha da geliştirdi.
Babası oğlunun matematik yeteneğini farkedince, onu bu yönde teşvik
etti. Ampère 12 yaşında A. Euler ve Bernoulli’yi, 18 yaşında
Lagrange’ın Analitik Mekaniğini okudu. Babası, 1793 yılında ihtilal
çılgınlıkları arasında idam edildi. Bu Ampère için ilk kader şokuydu.
1800 yılında oğlu dünyaya geldi. Aynı yılda, Bourg Departement
okulunda Matematik öğretmenliği görevine getirildi.1803 yılında karısı
öldü. Bu onda derin bir depresyon yaratan ikinci bir kader şoku oldu.
Ampère aynı yıl içinde Lyon Lyceum’unda ve doğa bilimleri dersleri
Profesörü olarak göreve başladı ve 1804 yılında Paris Ecole
Polytechnique’de Repetitor (müzakereci) ünvanını aldı ve Collegè de
France’da Matematik ve Fizik Profesörü olarak dersler verdi. 1808
yılında Napoleon, Ampère’i yaşamının sonuna kadar tüm Fransa’da
seyahat etmesini gerektiren bir göreve, Üniversiteler Genel
Müfettişliği’ne atadı. Bu arada Tarih ve Felsefe Fakültesi’nde felsefe
dersleri de veriyordu. 1809 yılında Titular Profesör (Ünvanını adı ile

birlikte kullanma yetkisi olan Profesör) ve 1814 yılında Bilim
Akademisi üyesi oldu. 1807 yılında Ampère ikinci kez evlendi. Ancak
evlilik iki yıl sürdü. 1824 yılında Collegè de France’ta Deneysel
Fizik Profesörü olan Ampère, mesleki kariyerinin zirvesine ulaştı.
Ölüm onu Marsilya’ya yaptığı bir teftiş seyahati sırasında 10 Haziran
1836 günü yakaladı. Ampère’in kemikleri 1869 yılında Paris’e
getirilerek Montmartre Mezarlığına gömüldü.

Ampère her şeyden önce bir matematikçiydi. Henüz 13 yaşındayken koni
kesitleri üzerinde çalışmıştı. Daha sonraları olasılık hesapları
üzerine ve parsiyel diferensiyal denklemler üzerine temel düşünceleri
ortaya koymuştu. “Ampère Zincirleme Kanunu” daha sonraları Maxwell
denklemlerinin temelini oluşturmuştu. Büyük bir dahi bilim adamı
olarak kimya problemleri de onu yakından ilgilendirmişti. Ampère, atom
teorisi ve fiziksel kimyanın da öncüleri arasında sayılmaktadır.
Ampère 1814 yılında, basınç ve sıcaklığın da eşit olması halinde, tüm
gazların eşit hacımlarda eşit sayıda moleküle sahip olacacakları
hipotezini ortaya koymuştu. Ampère’in, üç yıl önce İtalyan Fizikçi
Kont Amedeo Conte di Quaregna e Ceretto Avogadro’nun (1776-1856) aynı
yasayı biraz değişik bir biçimde dile getirdiğinden haberi yoktu.
Ampère bir matematikçi olarak, genel fizik yasalarını deneysel olarak
ortaya koyup, formüllerle tespit etme yeteneğine sahipti.

Danimarkalı fizikçi Hans Christian Oersted’in (1771-1851) buluşundan
hareketle, elektrik akımının, manyetizmanın nedeni olduğunu gördü.
Oersted’in deneylerini devam ettirdi. Ampère yer küresinin
manyetizmasının elektrik akımı geçen bir iletkeni etkilediğini
düşünüyordu. 1820 yılında şamandra kuralı olarak tanımlanan kuralı ve
Ampère’den bağımsız olarak bir kaç yıl sonra, Seebeck’in de açıkladığı
“Selonoid” in manyetik etkisini açıkladı. Aynı yıl Ampère içinden akım
geçen iki iletkenin, akımların yönü aynı olduğunda birbirlerini

çektiklerini ve aksi yönde olduklarında ittiklerini kanıtladı.
Böylece, daha sonraları elektrik motorlarının tasarımının
gerçekleştirilmesini sağlayacak olan, elektro-mıknatısın radyal
hareket oluşturmasının temel prensibi bulunmuş oldu.

Ampère daha sonra, 1822 yılında olayı matematiksel olarak tespit etti
ve elektrodinamiğin temel pransiplerini bilimsel olarak ortaya koydu.
Bu temel yasaya göre içinden akım geçen iki paralel iletkeni,
akımların yönlerine göre, iten veya çeken kuvvet, akım ile doğru,
iletkenler arsındaki mesafe ile ters orantılıdır. Ampère tarafından
tespit edilen elektrodinamiğin bu temel yasası, Charles Augustin de
Coulomb’un (1739-1806) elektrik yükleri ve Henry Cavendish’in
(1731-1810) kitle ile ilgili yasalarına çok benziyordu.

Ampère, akan elektrik akımının manyetizmin nedeni olduğunu bulduktan
sonra, atomların elektrik akımını taşıdıkları hipotezini ortaya koydu.
Bundan başka, malzemelerin moleküler ring akımlarına götüren, yumuşak
veya sert manyetik davranışlarını araştırdı. Ileri görüşlü bu dahinin
buluşu ancak 100 yıl sonra, malzeme yapı modellerinleri üzerinde
yapılan araştırmalarla, dairesel hareket eden elektronlar tarafından
teyit edildi.

Elektrodinamiğin esaslarını bulmanın yanısıra, Ampère ilk
elektromanyetik telgrafı da buldu. 2 Ekim 1820’de, elektrik akımı ile
hareket eden bir mıknatıslı iğne ile Lyon’da telgrafla haberleşmeyi
önerdi. Elektromanyetik endüksiyon onun tarafından değil, ancak 10 yıl
sonra İngiliz Michael Faraday (1791-1867) bulunduğu için, onun
zamanında elektrik akımının ve geriliminin ölçülmesi mümkün değildi.
Ampère, Galvanometre olarak tanımladığı bir akım gösterme cihazının
yaratıcısı olarak da tanınır. O aynı zamanda o zamana kadar tartışmalı
olan Akım ve Gerilim kavramlarını da yerleştirdi.

André-Marie Ampère 1820-1825 yılları arasındaki çalışmalarını, 1826
yılında “Elektrodinamik Oluşumların, Yalnız Deneylerden Türetilmiş

Matematiksel Teorileri Üzerine” adlı kitabında topladı. Bu ölümsüz
doğa bilimleri eseri günümüzde bilinen elektrotekniğin temelini
oluşturdu.

André-Marie Ampère 10 Haziran 1836’da Marsilya’da (Fransa) 62 yaşında
öldü. Yaşamının son 7 yılında, onu kuvvetten düşüren, akciğer nezlesi
hastalığını çekti. Fakir ve yalnız olarak ziyaret ettiği Üniversite’yi
denetledikten 24 saat sonra ateş krizi bastı.

Dahi bir bilim adamı ve elektrodinamiğin kurucusu, André-Marie
Ampère’in çalışmalarının ödülü, adının günümüzde birçok ölçü aletinde,
cihazlarda, elektrik sayaçlarında, elektrik makinalarında, gemilerde
ve caddelerde adının okunması ve onun şerefine elektrik akımı birimine
adının konulmasıdır.
belgesi-571